Als je hoofd in de weg zit

Piekeren, overanalyseren of blijven botsen op ‘wat als’: elke ondernemer loopt weleens vast in zijn of haar eigen gedachten. Maar wanneer is overdenken ongezond? En wat kan je er aan doen? Van een piekerdagboek tot beslissingscriteria: een routebeschrijving uit de negatieve spiraal.

Heb je ooit al eens stilgestaan bij hoeveel gedachtes er op één dag door je hoofd flitsen? Wetenschappers proberen het al jaren te ontdekken. Tot voor kort was de enige manier introspectie: gaan zitten en alles opschrijven wat bij je opkomt. Het leidde tot heel uiteenlopende en weinig wetenschappelijke resultaten. Tot recent. Aan de Canadese Queens University slaagden twee onderzoekers, Poppenk en Tseng, erin om via hersenscans bij proefpersonen vast te stellen wanneer de ene gedachte stopt en de andere begint. Wat blijkt? Een gemiddelde mens doorloopt per dag ruim 6.000 ideeën, goed voor vier gedachtenstromen per minuut.

Poppenk en Tseng bewezen wat we eigenlijk allemaal al weten: ons brein is een hyperactieve, hyperalerte spier, zo geëvolueerd opdat we ons vliegensvlug kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden. Alleen: in een wereld waar we ons hoofd niet continue hoeven te breken over wat we gaan eten of hoe we het best kunnen wegvluchten van een gevaarlijk roofdier, schieten die gedachten soms wat door. We piekeren.

Ruminatie, doemdenken & overanalyseren

Onze hyperalert brein heeft ons dan wel goed geholpen in de evolutie, vandaag zit het soms behoorlijk in de weg. Piekeren heeft weinig nut. Omdat we rondjes blijven draaien rond een probleem, en niet nadenken over oplossingen, is het geen probleemoplossend denken. Het is ook geen zelfreflectie, want dat impliceert mildheid en kostbare inzichten, terwijl we in zo’n piekerstroom onszelf juist naar beneden halen.

Wat is piekeren dan wel? Ruwweg kan je het indelen in drie vormen. Er is ruminatie of het verleden herkauwen. Bijvoorbeeld: wanneer je na een moeizaam gesprek met een potentiële klant achteraf het filmpje blijft afspelen in je hoofd. Je kan er niets meer aan veranderen, maar toch word je kwaad op jezelf om alle dingen die je niét of verkeerd hebt gezegd. Er is ook doemdenken: panikeren over alle mogelijke redenen en scenario’s – niet noodzakelijk realistisch – over waarom een nieuwe stap (een productlancering, nieuw bedrijf of nieuwe campagne bijvoorbeeld) kan mislopen.

Misschien wel het meest bekende piekergedrag onder ondernemers: overanalyseren. Soms graaf je zo diep naar antwoorden, streef je zo hard naar de perfecte keuze, dat je er maar niet toe komt om effectief een stap te zetten. Denk aan een organisatie die werk wil maken van duurzaamheid, maar zichzelf vervolgens vastloopt in de studies en vergaderingen over de beste weg ernaartoe.

Wanneer is het ongezond?

Piekeren heeft dan wel weinig nut, het is ook volkomen normaal. Het is menselijk om ’s nachts wakker te liggen van een grote beslissing, je druk te maken na een mindere presentatie of een beslissingsproces te rekken in je streven naar de juiste keuze voor jouw bedrijf.

Toch is overdenken niet altijd onschuldig. Focus je vaak op het negatieve? Blijf je hangen in een negatieve spiraal? Ben je overdreven voorzichtig? Verlies je veel energie aan het uitdenken van allerlei scenario’s in de toekomst? Gaan jouw angsten soms met jou aan de haal? Of zorgt jouw doorgedreven zoektocht naar bevestiging of informatie er vaak voor dat je beslissingen uitstelt? Voel je je soms zo overweldigd dat je moeite hebt met het onderscheiden van lage en hoge prioriteiten? Dan zit jouw hoofd je in de weg.

Of je nu last hebt van ruminatie, doemdenken of overanalyseren: ze hebben allemaal hetzelfde kwalijke gevolg: ze verlammen. Wanneer je je te hard focust op wat je verkeerd hebt gezegd in een gesprek met een klant, durf je misschien geen gesprekken meer aangaan met potentiële klanten. Wanneer je doemdenkt over alles wat fout kan lopen bij jouw nieuwe productlancering, loop je tijd mis om met je bedrijf stappen vooruit te zetten. En wanneer je verzandt in details over al dan niet verduurzamen, dreig je uiteindelijk gewoon geen keuze te maken, en zo een belangrijke opportuniteit te missen.

Opnieuw in beweging

Wie vast zit in een negatieve gedachtenstroom, krijgt weleens het advies om ‘gewoon positief te denken’ of ‘gewoon een beslissing te nemen’. Maar ons brein heeft geen schakelaar. Het is niet zo eenvoudig te ontsnappen uit het doolhof van negatieve gedachten. Maar het is wél mogelijk, mits wat training en een paar handige trucs.

• Plan piekertijd in. Ben je van nature een piekeraar? Probeer, in plaats van negatieve gedachten altijd en overal te onderdrukken, piekertijd af te bakenen. Laat jezelf bijvoorbeeld toe om elke dag een half uurtje te piekeren, of schrijf je gedachten ’s avonds neer in een piekerdagboek. Door het gecontroleerd toe te laten, is het veel gemakkelijker om het daarna ook los te laten.
• Schrijf scenario’s uit. Loop je vast in doemdenken? Maak het onvoorspelbare wat meer voorspelbaar door eens effectief op te lijsten wat er allemaal kan mislopen, en denk na over mogelijke oplossingen. Wedden dat het al een pak minder onoverkomelijk lijkt?
• Zoom uit. Gaan je angsten voor een bepaalde stap – bijvoorbeeld een productlancering – met jou aan de haal? Bedenk waar je als ondernemer wil staan binnen vijf jaar. Hoe past deze stap erin? Welke acties volgen? Door uit te zoomen en te visualiseren, wordt duidelijk dat deze stap niet het allesbepalende, allomvattende moment is van jouw ondernemersverhaal, iets wat het in je hoofd misschien wel was geworden. Het is een stap tussen de andere, en je kan het prima aan.
• Bepaal beslissingscriteria. Heb je moeite met knopen doorhakken? Dan helpt het om stil te staan bij jouw beslissingproces. Probeer dat vervolgens te structureren: leg beslissingscriteria vast en bepaal een termijn. Moet je bijvoorbeeld beslissen over een bepaalde upgrade van een nieuw product? Dan kunnen kosten, winstgevendheid en de inspanning van je team beslissingscriteria zijn. Van zodra je zicht hebt op die factoren, heb je genoeg info voor een doordachte keuze. Als ondernemer is het gezond om keuzes af te wegen en risico’s in te schatten, maar het is onrealistisch om te streven naar àlle relevante info. Aan het einde moet je altijd springen.

Loop jij ook soms vast in oeverloze vergaderingen met jezelf, uitstelgedrag of intellectuele zelfkastijding? Wat helpt jou om zo’n negatieve gedachtenstroom te doorbreken? Deel je tips, zo geraken we samen opnieuw in beweging.